شخص حقیقی، شخص حقوقی، کیست؟

امروزه برای پرکردن یکسری از فرم های اداری و تجاری و ... ،سوالاتی در خصوص تعیین شخصیت حقیقی یا حقوقی پرسیده می شود ؛به همین خاطر احتمالاً با دو واژه شخص حقیقی و شخص حقوقی برخورد داشته اید. در مقاله پیش رو سعی شده تعاریف و تفاوت ها و شباهت های این دو مفهوم برای شما بیان گردد تا به درک درستی از این مفاهیم دست پیدا کنید .در عالم واقع هنگامی که ما درباره شخص صحبت می کنیم منظورمان فرد یا افراد مشخصی هستند.اما در عالم حقوقی، شخص هم شامل انسان و هم شامل غیر انسان می شود در واقع شخص در دنیای حقوق معنای عام تری دارد. برای شناخت شخص حقیقی و شخص حقوقی نخست لازم است که با واژه شخصیت آشنا شوید.
شخصیت در علوم مختلف دارای معانی متفاوتی می باشد و در همه جا به یک معنی به کار نمی رود در علم حقوق ،شخص به موجودی گفته میشود که دارای حق و تکلیف می باشد. شخص در علم حقوق با انجام اعمال حقوقی و تکالیفی که بر عهده دارد نقش خود را ایفا می کند ؛بنابرایندر عالم حقوقی شخصیت عبارت است از اینکه: شخص دارای شایستگی طرف حق و تکلیف قرار گرفتن باشد .البته این ،قانون گذار است که تعیین می‌کند چه موجوداتی صاحب حق و تکلیف و دارای شخصیت می باشند .لازم به ذکر است که در حقوق امروز فقط انسان (شخص طبیعی) و شخص حقوقی طرف حق و تکلیف قرار می گیرند ، بر خلاف برخی از قوانین مربوط به دوران قدیم که برای حیوانات نیز حقوق و تکالیفی را تعیین می‌کردند .لازم به ذکر است که در جامعه امروزی هر انسانی دارای شخصیت میباشد.
با توجه به بیان تعریف شخصیت ،حال می‌توانیم به تعریف شخصیت حقوقی و شخصیت حقیقی بپردازیم

 شخص حقیقی:

به شخص حقیقی ،شخص طبیعی نیز گفته می شود شخص حقیقی عبارت است از هر انسانی که در قید حیات باشد و به اتکای شخصیت خود بتواند دارای حقوق و تکالیف گردد و این حقوق و تکالیف را اجرا کند .این شخص میتواند صغیر یا کبیر باشد .در واقع به زبان ساده تر همه افراد بشر شخص حقیقی محسوب می شوند و هر انسانی از زمانی که به دنیا می‌آید تا زمانی که فوت می‌کند دارای شخصیت حقیقی می باشد

شخص حقوقی:

قانونگذار علاوه بر این از منافع شخص طبیعی حمایت می کند ،منافع گروه ها و اجتماعات بشری که برای رسیدن به هدف خاصی تشکیل میشوند را مورد حمایت قرار می دهد. در واقع گروه ها برای اینکه بتوانند به اهداف خود دست پیدا کنند باید بتوانند صاحب حق و تکلیف شوند یعنیاین امکان برای آنها فراهم شود که مثلاً مالی را خریداری کرده و آن را اداره کنند. در واقع در عالم حقوق باید برای گروه ها و اجتماعات شخصیتی متمایز از شخصیت اعضای شان قائل شد تا آنها بتوانند از طریق نمایندگان خود حقوق خود را اعمال کنند.
این شخصیت یک شخصیت فرضی است که قانون گذار برای گروه‌ها در نظر می‌گیرد تا بتوانند به اهداف خود دست پیدا کنند .به بیان ساده‌تر شخص حقوقی زمانی به وجود می‌آید که گروهی از اشخاص که دارای منافع و فعالیت مشترک هستند که در کنار یکدیگر قرار گرفته و قانون آنهارا صاحب حق و تکلیف بداند و برای آنها یک شخصیت مستقلی در نظر بگیرد مانند دولت ،شهرداری، دانشگاه تهران ،شرکت های تجاری ،انجمن ها و ...
ماده ۵٨٨ قانون تجارت در اشاره به اشخاص حقوقی بیان می دارد که :شخص حقوقی می تواند دارای کلیه حقوق و تکالیفی شود که قانون برایافراد قائل است مگر حقوق و وظایفی که به الطبیعه ممکن است افراد دارای آن باشند.در حقوق امروز، اشخاص حقوقی به اشخاص حقوقی حقوق عمومی و اشخاص حقوقی حقوق خصوصی تقسیم میشود.

پیشنهاد مطالعه:

فرق بین پرونده های حقوقی و کیفری

اشخاص حقوقی ،حقوق عمومی:

این دسته از اشخاص حقوقی، مطابق ماده ۵۸۷‌ قانون تجارت به محض ایجاد و بدون احتیاج به ثبت دارای شخصیت حقوقی می شوند. در واقعاین اشخاص به موجب قانون خاص به وجود می آیند و بر خلاف اشخاص حقوقی حقوق خصوصی برای فعالیت نیازی به ثبت شدن ندارند .این اشخاص دارای فعالیت های مستمر می باشند و همچنین مقید به زمان می‌باشند. دانشگاه تهران، شهرداری‌ها ،شرکت ملی نفت ،نمونه های ازاشخاص حقوقی حقوق عمومی محسوب می‌شوند.

اشخاص حقوقی ، حقوق خصوصی:

این دسته از اشخاص هدف و فعالیتشان در زمینه حقوق خصوصی میباشد یعنی مربوط به روابط خصوصی افراد است . ایجاد این اشخاص نیازبه ثبت دارد و مدت فعالیت آنها نیز تا تاریخ انحلال شخص حقوقی می باشد. برخی از این اشخاص اهداف انتفاعی را دنبال می‌کنند ولی برخی دیگر غیر انتفاعی می باشند با توجه به همین امر این اشخاص را به طور کلی می توان به دو دسته تقسیم کرد.

الف) شرکت های تجارتی:

این شرکت ها گروهی از افراد هستند که اموال یا خدماتی را برای تقسیم منافع وانجام یک فعالیت مشخص اقتصادی، بین خود به اشتراک می‌گذارند .این شرکت‌ها از زمان ایجاد دارای شخصیت حقوقی می شوند ولی زمانی شخصیت آنها کامل می‌شود که به ثبت برسند. ثبت شرکتهادر تهران در اداره ثبت شرکتها و در شهرستان ها در اداره ثبت اسناد مرکز اصلی شرکت به عمل می‌آید.

ب)موسسات غیر تجارتی:

این موسسات گروهی از افراد می باشند که برای مقاصد غیر تجارتی، انتفاعی و غیر انتفاعی تشکیل شده اند .در واقع طبق ماده ۵۸۴ قانون تجارت کلیه تشکیلات و موسساتی که برای مقاصد غیر تجارتی از قبیل امور علمی و ادبی و امور خیریه و امثال آن تشکیل می شود اعم از آنکهتشکیل دهندگان قصد انتفاع داشته یا نداشته باشند ، موسسات غیرتجاری نامیده می شوند. طبق این تعریف موسسات غیر تجارتی خود به دوبخش تقسیم می شوند:
1- موسساتی که قصد آنها از تشکیل جلب منافع و کسب سود نمی باشد مانند انجمن هایی که برای تشویق علم، ادب و ورزش تشکیلمی‌شوند .

2- موسساتی که قصد انها از تشکیل، کسب سود و جلب منافع مادی می باشد.

ماهیت اشخاص حقوقی چیست؟

در خصوص ماهیت اشخاص حقوقی بین حقوقدانان اتفاق نظر وجود ندارد. برخی از آنها وجود شخصیت حقوقی را نپذیرفته و معتقدند که تنها اشخاص طبیعی (حقیقی )می توانند دارای حق و تکلیف باشند.
این دسته از افراد معتقدند که شخصیت حقوقی در واقع همان مالکیت اشتراکی است یعنی جمعی از حقوق مالکین در یک چیز که اصول حقوقی منحصر به خود را هم دارد و برخی نیز با توجه به ارزش و اهمیت انکار ناپذیر مفهوم شخص حقوقی در زندگی اجتماعی آن را یک واقعیت به شمارآورده اند.

تفاوت شخص حقوقی با شخص حقیقی:

همانطور که گفته شد اشخاص حقوقی با اشخاص حقیقی دارای تفاوت هایی می باشند ،از جمله

 ١. آغاز و پایان شخصیت :

شخص حقوقی طبق قرارداد و با اراده موسسان ایجاد می‌شود و با انحلال و پایان عمل تصفیه و یا ورشکستگی نیز از بین می‌رود و این در حالی است که شخصیت حقیقی با تولد فردا آغاز شده و با مرگ نیز پایان می پذیرد.

٢.مسائل کیفری:

همانگونه که شخصیت حقیقی طبق قانون باید ارتکاب به جرم مجازات می گردد شخصیت حقوقی نیز با توجه به عمل ارتکابی و شدت آن و زیان وارد شده به مجازاتهای مقرر در قانون محکوم می‌شود. از جمله این مجازات‌ها می‌توان به: منحل شدن شخص حقوقی ،مصادره اموال، ممنوعیت مدت‌دار یا دائم از فعالیت شغلی یا اجتماعی ، جریمه نقدی ، انتشار حکم از طریق رسانه‌ها و...اشاره کرد.

شدیدترین مجازات انحلال شخصیت حقوقی می باشد که در صورتی اعمال می‌شود که شخص حقوقی برای ارتکاب جرم به وجود آمده باشد یااینکه با انحراف از هدف اولیه خود تغییر فعالیت داده و صرفاً برای ارتکاب جرم فعالیت کند.

٣.حقوق و تکالیف:

شخصیت حقوقی مانند شخصیت حقیقی می تواند صاحب حق و تکلیف باشد تنها تفاوتی که در این خصوص وجود دارد این است که شخص حقوقی نمی تواند حقوق و تکالیفی را که مختص ( ذات )انسان ها است را دارا باشد. از جمله این حقوق می توان به حق ابوت (پدری) و نکاح اشاره کرد.

در این سری از مطالب آنچه در خصوص شخصیت حقوقی و حقیقی به نظر لازم می آمد ، گفته شد. امید است که راهگشای شما دوستان وهمراهان گرامی باشد و بتوانید در مسیر پرونده ها و امور حقوقی و قانونی خود از آن بهره بگیرید. همچنین شما می توانید در صورت بروز هر گونه ابهام و یا سوال در خصوص این موضوع و دیگر موارد از مشاوره حقوقی ما بهرمند شوید.